روایی (اعتبار، صحت) و پایایی (قابلیت اطمینان) مفاهیم مهمی در پژوهش و روش تحقیق هستند. استفاده روزمره از این عبارات می‌تواند تا حدودی معنی و مفهوم آنها را روشن سازد (برای مثال، دوستان شما قابل اطمینان هستند، یا نظر شما معتبر است). استفاده از این عبارات در پژوهش تا حدی پیچیده‌تر است.
فرض کنید تحقیقی راجع به افسردگی کارگرانی که به خاطر حادثه‌ای در محل کارشان بیکار شده‌اند، صورت گرفته است. این تحقیق نشان می‌دهد که سطح افسردگی در کارگران زخمی‌شده و کارگران غیر زخمی یکسان است. ممکن است این نتایج شما را شگفت‌زده کند، بنابراین شما بررسی دقیق‌تری را انجام می‌دهید درباره اینکه محققان چگونه سطح افسردگی کارگران را اندازه‌گیری کرده‌اند. آیا اندازه‌گیری آنها قابل اطمینان است (پایایی دارد)؟ آیا نتایج معتبر است (روایی دارد)؟
روایی بیانگر این است که آیا محققان واقعاً آن چیزی که به دنبال آن بوده‌اند (علائم افسردگی) را اندازه‌گیری کرده‌اند و نه چیز دیگری را (مثلاً سطح استرس و اضطراب). پایایی یعنی پاسخ‌های داده شده توسط کارگران سازگار و نامتناقض بوده‌اند.
اطمینان از روایی (اعتبار) اندازه‌گیری
در ابتدا محققان باید اعتبار صوری پرسشنامه را درنظر بگیرند. اعتباری صوری یعنی به نظر می‌رسد سؤالات پرسشنامه آن چیزی را که برای آن در نظر گرفته شده‌اند، می‌سنجند. آیا جمله‌بندی سؤالات مناسب است؟ آیا گزینه‌های پاسخ کافی و مناسب است؟
اعتبار محتوایی یکی دیگر از روش‌های اطمینان از روایی یک پرسشنامه یا هر ابزار اندازه‌گیری دیگر است. محققان می‌توانند از متخصصان افسردگی برای طراحی سؤالات مرتبط با علائم شناخته‌شده افسردگی کمک بگیرند. این علائم شامل خلق و خوی افسرده، مشکلات خواب، تغییرات وزن و درد فیزیکی است. برای احراز اعتبار محتوایی، پرسشنامه باید شامل سؤالاتی در باره هر یک از این علائم شناخته شده باشد.
محققان همچنین می‌توانند از روایی معیاری نیز استفاده کنند. تا چه میزان نتایج حاصل از پرسشنامهها با معیارهای دیگر افسردگی قابل مقایسه است؟ یک راه برای بررسی این موضوع، دادن دو پرسشنامه به کارگران است: یک پرسشنامه استاندارد که روایی آن قبلاً احراز شده است، و یک پرسشنامه جدید (پرسشنامه‌ای که مایل به بررسی روایی آن هستیم). سپس محققان می‌توانند یافته‌های دو پرسشنامه را مقایسه کنند. روش دیگر بررسی کارگران در طول زمان است که ببینیم نتایج پرسشنامهها تا چه میزان با رفتار واقعی کارگران در ارتباط است.
اطمینان از پایایی ابزار اندازه‌گیری (پرسشنامه)
پایایی دو جنبه دارد. جنبه اول پایایی بدین معنی است که اگر محققان به فاصله کوتاهی پس از مطالعه دوباره پرسشنامه را به همان کارگران مرحله اول بدهند، نتایج مشابهی دریافت خواهند کرد. یا به عبارتی «تکرارپذیری» پرسشنامه بالا است. به این جنبه از پایایی پرسشنامه، پایایی آزمون-بازآزمون گفته می‌شود.
جنبه دیگر پایایی در مورد سازگاری میان سؤالات است. چون همه سؤالات در مورد افسردگی است، انتظار دارید که همه پاسخ‌ها تقریباً سازگار و نامتناقض باشند.
سنجش روایی و پایایی پرسشنامه یکی از مراحل مهم پژوهش‌است به طوری‌که عدم روایی و عدم پایایی پرسشنامه یا هر ابزار اندازه‌گیری دیگری که در پژوهش‌ها استفاده می‌شود، می‌تواند تأثیر منفی بر نتایج کلی پژوهش داشته باشد. باید توجه کرد که نمی‌توان به روایی و پایایی قاطع دست پیدا کرد، ولی نتایج پژوهش بسیار دقیق‌تر خواهند بود اگر ابزارهای تحقیق تا حد امکان روایی و پایایی داشته باشند.
معمولاً برای اطمینان از روایی از پرسشنامه‌های استاندارد استفاده می‌شود مگر اینکه در زمینه مورد مطالعه پرسشنامه استانداردی از قبل در دست نباشد. برای بررسی پایایی پرسشنامه نیز معمولاً از روش آلفای کرونباخ استفاده می‌شود. اگر مقدار این شاخص برای سؤالات پرسشنامه بیشتر از 0.75 باشد، می‌گوییم پرسشنامه از پایایی قابل قبولی برخوردار است.